Korzystanie z pomocy psychologów i psychiatrów wciąż bywa wstydliwe i stygmatyzujące. Nic bardziej mylnego i szkodliwego. Społeczeństwu bezwzględnie potrzebna jest w tym zakresie edukacja. Warto korygować błędne stereotypy, które wynikają z niewiedzy.

Jakość naszego życia zależy zarówno od zdrowia fizycznego, jak i od zdrowia psychicznego. A zdrowie fizyczne zależy od zdrowia psychicznego, i odwrotnie.

Miewamy zaburzenia somatyczne: nadciśnienie, choroby serca, cukrzycę itp. Poszukujemy wówczas pomocy internisty, kardiologa i diabetologa. I to jest oczywiste.

A czasami mamy zaburzenia psychiczne: obniżony nastrój, problemy ze snem, odczuwamy chroniczne zmęczenie i lęk, mamy niewyjaśnione objawy somatyczne. Powinniśmy wówczas poszukiwać pomocy psychologa, psychiatry, czy psychoterapeuty. I społecznie to już nie jest takie oczywiste.

Kiedy należy zgłosić się do specjalisty?

Odpowiedź jest prosta: zawsze, kiedy mamy pytania dotyczące swojego stanu zdrowia. W końcu nie mamy wiedzy medycznej i nie musimy się na tym znać, a jest to zadanie dla specjalisty. Natomiast posiadamy intuicję i wszelkie sygnały, że „coś jest nie tak” powinny skłonić nas do kontaktu ze specjalistą.

Bywa i tak, że nasz wewnętrzny głos w wyniku poważnego zaburzenia nie ostrzega nas. Brak krytycyzmu często cechuje osoby z chorobami i zaburzeniami psychicznymi. Wówczas powinni interweniować bliscy, którzy zauważają niepokojące symptomy.

Zazwyczaj konsultacja u psychologa czy psychiatry to nie spontaniczna decyzja, lecz zamierzenie, z którym pacjent „nosi się” przez jakiś czas. Warto przygotować się do takiej wizyty, poobserwować siebie i spisać wszystko, co budzi niepokój. Dużo informacji o własnym zachowaniu możemy uzyskać od członków rodziny i znajomych. Warto także zapisać pytania, które chciałoby się zadać specjaliście.

…jeśli pojawią się zaburzenia lękowe

Lęk jest to stan psychofizjologiczny, często występujący u pacjentów będących na różnych etapach leczenia onkologicznego, cechujący się poczuciem zagrożenia i bezradności, któremu towarzyszą specyficzne objawy somatyczne ze strony układu wegetatywnego. To wolno płynący nastrój, niezależny od sytuacji i irracjonalny, gdyż wynika z wyobrażonego, a nie realnego niebezpieczeństwa albo zagrożenia. Jest wywoływany naszymi negatywnymi przekonaniami, przeżyciami i doświadczeniami. Częstą trudnością w lęku jest określenie z czego on wynika.

Mobilizacja do działania (atawistyczne walcz albo uciekaj) spowodowana długotrwałym lękiem, a więc stresem psychologicznym, to ogromny wysiłek organizmu, który może doprowadzić do stresu fizycznego i biologicznego. Te z kolei wyczerpują zasoby odpornościowe i doprowadzają do załamania zdrowia, pojawienia się chorób somatycznych lub pogorszenia stanu w chorobie już istniejącej, np. onkologicznej.

Gdy niepokój staje się silny i utrzymuje się zbyt długo to utrudnia także funkcjonowanie i wypełnianie codziennych obowiązków, prowadzi do ograniczenia kontaktów społecznych i wywołuje uczucie cierpienia.

Objawy zaburzeń lękowych wykazują dużą zmienność osobniczą i u każdego człowieka mogą być inne. Powinniśmy jednak zwrócić uwagę jeśli pojawią się:

1) objawy wzbudzenia autonomicznego

• odczuwanie bicia lub ciężaru serca, albo przyśpieszenie jego czynności,
• pocenie się,
• drżenie lub dygotanie,
• suchość w jamie ustnej (nie spowodowana lekami ani odwodnieniem);

2) objawy z klatki piersiowej i brzucha

• utrudnione oddychanie,
• uczucie dławienia się,
• ból lub dyskomfort w klatce piersiowej,
• nudności lub nieprzyjemne doznania brzuszne;

3) objawy obejmujące stan psychiczny

• zawroty głowy, brak równowagi, wrażenie omdlewania, uczucie oszołomienia,
• poczucie nierealności przedmiotów albo dystansu czy „nierealności” samego siebie,
• obawa utraty kontroli, „zwariowania”, wyłączania się,
• obawa śmierci;

4) objawy ogólne

• uderzenia gorąca, zimne dreszcze,
• poczucie drętwienia lub swędzenia;

5) objawy napięcia

• napięcie, pobolewanie i ból mięśni,
• niepokój, niemożność odpoczynku,
• poczucie zamknięcia, znalezienia się „na krawędzi”, napięcia psychicznego,
• poczucie ciała obcego w gardle lub trudności połykania;

6) inne objawy niespecyficzne

• wzmożona reakcja na zaskoczenie lub przestrach,
• trudności koncentracji, poczucie pustki w głowie z powodu lęku i zmartwień,
• stała drażliwość,
• trudności zasypiania z powodu zmartwień.

Powyższe objawy muszą dominować przez większość dni w okresie co najmniej kilku tygodni, a zazwyczaj kilku miesięcy. Zaburzenia lękowe uogólnione rzadko występują samodzielnie. Zwykle współistnieją z depresją, lub innymi zaburzeniami lękowymi.

Warto podkreślić, że zaburzenia lękowe mogą powodować powikłania. Do najczęściej występujących należą:

• depresja,
• problemy z radzeniem sobie ze stresem,
• infekcje,
• zaburzenia snu,
• problemy z układem pokarmowym,
• zaburzenia odżywiania,
• alkoholizm,
• narkomania,
• poczucie bezradności,
• uczucie osamotnienia.

…jeśli pojawią się objawy depresji

Podstawowe objawy depresji to: • nastrój obniżony w stopniu wyraźnie nieprawidłowym dla danej osoby, utrzymujący się przez większość dnia i prawie każdego dnia, w zasadzie nie podlegający wpływowi wydarzeń zewnętrznych i utrzymujący się przez co najmniej 2 tygodnie,

• utrata zainteresowań lub zadowolenia w zakresie aktywności, które zwykle sprawiają przyjemność,
• zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość.

Mogą im towarzyszyć inne objawy:

• spadek zaufania lub szacunku do siebie,
• nieracjonalne poczucie wyrzutów sumienia lub nadmiernej i nieuzasadnionej winy,
• nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie, albo jakiekolwiek zachowania samobójcze,
• skargi na zmniejszoną zdolność myślenia lub skupienia się, albo jej przejawy, np. niezdecydowanie lub wahanie się,
• zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej, w postaci pobudzenia lub zahamowania (zauważalne subiektywnie lub obiektywnie),
• zaburzenia snu wszelkiego typu,
• zmiany łaknienia (wzrost lub spadek) wraz z odpowiednią zmianą wagi.

Czy można wyjść z zaburzeń lękowych/depresji bez pomocy specjalistów?

Objawów zaburzeń psychicznych nie można lekceważyć, gdyż nie miną same. Nie leczone zaburzenia lękowe i ich powikłania (depresja), czy inne schorzenia, mogą doprowadzić życie i zdrowie do ruiny. Bardzo ważne jest podjęcie leczenia jak najwcześniejszej.

W leczeniu stosuje się najróżniejsze metody – od leków i psychoterapii, przez leczenie aktywnością ruchową, aromaterapią, muzykoterapią, a nawet przez odpowiednią dietę, czy jogę. Łączenie farmakologii z psychoterapią i innymi formami terapii mogą być bardzo skuteczna. Odpowiedź zatem jest oczywista – należy zgłosić się do psychologa, psychoonkologa, psychiatry lub psychoterapeuty.

Ilość wizyt/sesji zależy od rodzaju problemu, z jakim zgłasza się pacjent.

Gdzie znajdę pomoc kiedy pogorszy się mój stan psychiczny?

1. Poradnia Zdrowia Psychicznego

Telefon do poradni w ramach ubezpieczenia w NFZ najłatwiej znajdziesz przez wyszukiwarkę internetową. Informację na temat placówek udzielających świadczeń możesz znaleźć na stronie: https://www.nfz.gov.pl/o-nfz/informator-o-zawartych-umowach/

• wybierz interesujące Cię województwo,
• wpisz w pole „Nazwa” produktu kontraktowanego: „świadczenia psychiatryczne ambulatoryjne” (w przypadku osób dorosłych),
• wpisz „świadczenia psychiatryczne ambulatoryjne dla dzieci i młodzieży”.

Zadzwoń do poradni i dowiedz się o możliwość konsultacji z lekarzem psychiatrą.

Jeżeli lekarz uzna, że potrzebna jest farmakoterapia wystawi e-receptę (więcej dowiesz się na: https://pacjent.gov.pl/internetowe-konto-pacjenta/erecepta).

W ramach świadczeń udzielanych w poradni zdrowia psychicznego możesz też skorzystać z porady psychologicznej lub sesji psychoterapeutycznej z wykorzystaniem technik teleinformacyjnych. Funkcjonują także prywatne poradnie zdrowia psychicznego, w których można uzyskać pomoc bez skierowania i odpłatnie.

2. Centrum Zdrowia Psychicznego

Sprawdź czy w Twojej okolicy znajduje się Centrum Zdrowia Psychicznego na stronie: https://czp.org.pl/index.php/o-czp Centrum Zdrowia Psychicznego to miejsce, w którym osoby doświadczające kryzysu zdrowia psychicznego lub cierpiące z powodu choroby psychicznej mogą otrzymać bezpłatną pomoc medyczną, socjalną i społeczną.

Na wsparcie psychologiczne mogą liczyć również rodziny i bliscy osób doświadczających choroby psychicznej.

3. Poradnia psychologiczna/gabinet psychologiczny

Czasami poradnia bywa całkowicie odrębną i niezależnie funkcjonującą placówką, a czasami jest ona jednym z elementów przychodni czy kliniki – może ona bowiem stanowić jeden z gabinetów w poradni/centrum zdrowia psychicznego. Ale też być jednym z punktów w dużej przychodni, gdzie przyjmują również lekarze specjaliści.

Kontakt do poradni znajdziesz na stronie NFZ, wpisując w poniższym linku, po ostatnim ukośniku, nazwę własnej miejscowości: https://nfz.org.pl/psycholog/warszawa

Działają są też poradnie prywatne przyjmujące odpłatnie i bez skierowań. Psycholodzy mogą też przyjmować w gabinetach prywatnych. Należy poszukać w Internecie wpisując w wyszukiwarkę „psycholog prywatnie”.

4. Poradnia psychoonkologiczna/gabinet psychoonkologiczny

Poradnie psychoonkologiczne to specjalistyczne placówki obejmujące kompleksową opieką psychologiczną pacjentów nowotworowych oraz ich bliskich. Pomoc psychologiczna skierowana jest do pacjentów w trakcie hospitalizacji i do pacjentów leczonych w trybie ambulatoryjnym. Pracują w nich psycholodzy, psychoterapeuci, psychoonkolodzy i często psychiatrzy. Poradnie takie funkcjonują przy prawie wszystkich szpitalach onkologicznych. W Internecie należy w wyszukiwarkę wpisać „psychoonkolog NFZ”.

Dostępne są też psychoonkologiczne poradnie prywatne przyjmujące odpłatnie i bez skierowań. Psychoonkolodzy mogą też przyjmować w gabinetach prywatnych. Wystarczy poszukać w Internecie wpisując w wyszukiwarkę „psychoonkolog prywatnie”.

5. Wsparcia specjalistów można szukać również z pomocą ogólnopolskich organizacji pozarządowych pomagających chorym onkologicznie, lub w lokalnej fundacji, czy stowarzyszeniu. Kontakty do takich organizacji można znaleźć w Internecie.

Gdzie potrzebne jest skierowanie lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, a gdzie nie?

Nie musisz mieć skierowania do psychiatry, psychologa, psychoonkologa przyjmujących w poradni prywatnej oraz gabinecie prywatnym. Psychiatra leczący w ramach NFZ też nie zechce żadnego skierowania. Z kolei do psychologa na NFZ skierowanie jest niezbędne. Może je wystawić psychiatra z poradni, prywatnego gabinetu posiadającego kontrakt z NFZ lub lekarz pierwszego kontaktu. Wyjątkiem jest czas zagrożenia epidemicznego, kiedy skierowanie do psychologa nie jest potrzebne.

Gdzie zgłosić się jeśli szybko potrzebuję wsparcia?

Poradnia Telefoniczna 116 123 udziela pomocy psychologicznej osobom doświadczającym kryzysu emocjonalnego, samotnym, cierpiącym z powodu depresji, bezsenności, chronicznego stresu.

W stanach nagłych, w kryzysie psychicznym, można zgłaszać się do szpitali psychiatrycznych bez skierowania i po decyzji lekarza dyżurującego na izbie przyjęć zostać umieszczonym w szpitalu.

Który specjalista pomoże w moich trudnościach?

PSYCHOLOG

Ukończył studia magisterskie na kierunku psychologia. Zajmuje się opiniowaniem, diagnozowaniem, badaniem psychologicznym i kierowaniem na odpowiednie leczenie. Udziela pomocy psychologicznej konsultując, udzielając porad psychologicznych czy psychoedukacji. Uprawniony jest do wydawania orzeczeń czy zaświadczeń na temat stanu zdrowia psychicznego. Do psychologa warto zgłaszać się z bieżącymi problemami, które utrudniają codzienne funkcjonowanie.

PSYCHOONKOLOG

Aby wykonywać ten zawód należy ukończyć wyższą uczelnię medyczną (wydział lekarski, pielęgniarski, ratownictwo medyczne lub wydział nauk o zdrowiu), psychologię, socjologię, pedagogikę, rehabilitację, pracę socjalną, dietetykę, lub teologię. Następnie studia podyplomowe z psychoonkologii oraz uzyskać certyfikat Polskiego Towarzystwa Psychoonkologicznego. Psychoonkolog udziela pomocy terapeutycznej i zajmuje się profilaktyką zdrowia psychicznego osób chorych na nowotwory i ich rodzin.

PSYCHIATRA

To lekarz medycyny, którzy ukończył specjalizację w zakresie psychiatrii. Jest uprawniony do stawiania diagnozy i leczenia farmakologicznego. Jak każdy lekarz może wystawiać recepty. Zajmuje się głównie leczeniem farmakologicznym. Psychiatra może zadecydować o leczeniu pacjenta w szpitalu oraz wydać skierowanie Do psychiatry powinni zgłaszać się pacjenci z dużym nasileniem objawów oraz znacznym zaburzeniem.

PSYCHOTERAPEUTA

Nie musi być z wykształcenia lekarzem, ani psychologiem. Aby uzyskać kwalifikacje należy ukończyć szkolenie podyplomowe psychoterapeutyczne (4-5 lat). Psychoterapeuta zajmuje się leczeniem zaburzeń funkcjonowania, dociera wspólnie z pacjentem do ich źródeł i wspólnie poszukuje nowych rozwiązań i schematów. Prowadzi terapię dla osób z zaburzeniami funkcjonowania, które chciałyby uzyskać trwałą poprawę, w tym m.in. dla pacjentów z zaburzeniami depresyjnymi i lękowymi.

Psychiatra może zalecić podjęcie psychoterapii lub konsultację u psychologa, a psycholog wizytę u psychiatry.

Jaka jest rola bliskich w leczeniu zaburzeń psychicznych?

Osoba z depresją nie zawsze jest świadoma swojej choroby i to właśnie osoby z jej otoczenia powinny być uważne, i powinny pomóc jej zgłosić się do specjalisty. Nie można jednak umówić osoby, która nie zgadza się na konsultację u specjalisty. A lekarz nie może diagnozować zaocznie lub bez zgody pacjenta. Czy to znaczy, że nic nie możemy zrobić? Możemy np. umówić się na wizytę psychoedukacyjną, by dowiedzieć się, co może odczuwać pacjent, jak można mu pomóc i jak go wspierać. I warto zachęcać pacjenta do współpracy z psychologiem, psychoonkologiem, psychiatrą lub psychoterapeutą.

Jeśli jednak pacjent sam poszukuje pomocy specjalistów, lub w wyniku starań rodziny wyraża zgodę na leczenie i je podejmuje, wsparcie bliskich jest nieocenione. Osoby bliskie są w stanie udzielić specjaliście informacji o życiu codziennym chorego, problemach z jakimi się zmaga, ewentualnym pogorszeniu lub poprawieniu się stanu w jakim się znajduje. Dobrze żeby rodzina i bliscy pomagali pacjentowi w określaniu celów terapii, zadawali pytania dotyczące samopoczucia pacjenta przed i w trakcie leczenia. To wszystko może wpływać na skuteczność leczenia.

Z powodu swej choroby pacjenci często stopniowo ograniczają relacje z innymi, a równocześnie tego kontaktu i wsparcia bardzo potrzebują. Choroba jednak sprawia, że nie potrafią tego okazać. Należy unikać krytyki zachowań pacjenta, a w ciężkiej depresji również nadmiernego motywowania do działania. To może być bowiem szczególnie frustrujące, bo zdaje on sobie sprawę, że nie jest w stanie sprostać oczekiwaniom.

Rolą rodziny i bliskich jest dawanie pacjentowi wsparcia i towarzyszenie mu. Dla pacjenta ważna jest świadomość, że jest ktoś na kogo może liczyć.

Jaka jest rola pracodawcy osoby z zaburzeniami psychicznymi?

Choroba pracownika to trudna sytuacja także dla pracodawcy. Chorzy czasami chcą kontynuować pracę, jednak m.in. ze względu na brak elastycznego czasu pracy lub osłabienie fizyczne i niedyspozycje psychiczne muszą skorzystać ze zwolnienia lub urlopu. Z kolei pracodawca chce ograniczyć absencję pracowników i zwiększać ich wydajność.

Jednak rola pracodawcy jest nie do przecenienia. Komunikacja z chorym pracownikiem to ważny aspekt. Ważna jest też kwestia wsparcia emocjonalnego, także ze strony organizacji zawodowej, pracowników i przełożonych. Pomóc może też dostęp do opieki specjalistów, jak i rozmowa najpierw z osobą chorą o sposobie poinformowania innych o chorobie (jeśli będzie sobie tego życzyć) i/lub o zmianie np. wymiaru godzin lub charakteru pracy.

Niewiele firm udziela wsparcia osobom przewlekle chorym. A jeszcze mniej deklaruje posiadanie programów wspomagających powrót do pracy. Powrót do aktywności zawodowej, jeśli na to pozwala sytuacja zdrowotna pacjenta, może być ważnym elementem rehabilitacji, socjalizacji (więzi społeczne, rozwój osobowości człowieka, satysfakcja i samorealizacja) i źródłem dochodu. Istotnego znaczenia nabierają więc wszelkie działania firm, które umożliwiałyby dalszą karierę, a choroba nie była powodem do dyskryminacji.

I na koniec…

My pacjenci dobrze wiemy jak trudno zmagać się z nowotworem, procesem leczenia (w tym paliatywnym), objawami ubocznymi przyjmowania farmakoterapii, hospitalizacją, zabiegami chirurgicznymi, ograniczeniami spowodowanymi chorobą i leczeniem, z poczuciem utraty ważnych dla nas aspektów życia oraz zagrożeniem śmiercią.

Jak herosi zmagamy się z własnymi myślami, emocjami i ciałem. Walczymy każdego dnia o to, by cieszyć się życiem i brać je póki trwa. Życzę zatem pacjentom onkologicznym i sobie, abyśmy potrafili godnie i mądrze doświadczać choroby, a jednocześnie w pełni żyć.